Cyfrowa Biblioteka Bytomskiej Architektury
31 maja 2017 Dobromir Kaźmierczak 0 Comments
Cyfrowa Biblioteka Bytomskiej Architektury (CBBA) to internetowa baza danych o bytomskiej architekturze powstałej przed 1945 r. Strona jest dostępna pod adresem www.architekturabytomia.org
Głównym źródłem informacji zgromadzonych w bibliotece były akta Baupolizei, ówczesnego niemieckiego organu nadzoru budowlanego. Bytomskie archiwum prowadzone było od połowy XIX w. do 1945 r i obejmuje ponad 4000 obiektów, z czego prawie 2500 w samym śródmieściu. Każdy budynek posiada odrębną teczkę, w której dokumentowano historię budowlaną obiektu. Są tam wnioski o wydanie zezwolenia na budowę, projekty i rysunki budowlane, plany sytuacyjne, rzuty poszczególnych kondygnacji, protokoły kontroli i odbioru prac budowlanych, wnioski o zezwolenie na dokonanie zmian budowlanych, obliczenia statyczne konstrukcji budynku, plany przyłączenia do kanalizacji, korespondencja w sprawie usunięcia nieprawidłowości. Zdarzają się też wyroki sądowe w przypadku sporów inwestora z urzędem, donosy sąsiedzkie, listy pisane na papierach firmowych, często bogato zdobionych graficznie. Można się z nich dowiedzieć nie tylko o sprawach typowo urzędowych czy czysto budowlanych, ale też przebijają się z nich sprawy prywatne, jak dzieje rodzinne, historie spadkowe, wzloty i upadki przedsiębiorstw. W większości są to odręcznie pisane dokumenty, oczywiście w języku niemieckim, co tym bardziej utrudniało ich odczytanie, a dopiero w okresie międzywojennym zaczyna przeważać druk maszynowy. Szczątkowo zachowały się jeszcze dokumenty z okresu bezpośrednio po wojnie (do ok. 1950 r.), utworzone już przez administrację polską.
Obecnie akta te znajdują się w Archiwum Miejskim w Bytomiu (tylko dokumentacja budynków) oraz w Archiwum Państwowym w Katowicach (pozostała część dokumentacji, jak np. historia działek, zabudowy ulic i placów, plany miasta itd.).
CBBA zawiera przede wszystkim spis kamienic i budynków użyteczności publicznej wraz z ich opisem. Każdy z tych punktów adresowych jest opatrzony informacjami o dacie budowy, osobach inwestorów i późniejszych właścicieli, projektantów lub wykonawców budowlanych. Są też dane dotyczące zmian budowlanych, sklepów, przedsiębiorstw, restauracji, które ewentualnie miały swoje siedziby w danej lokalizacji. Oprócz archiwalnych projektów architektonicznych i zdjęć, zamieszczono również współczesne zdjęcia obrazujące obecny stan kamienic. Na stronie znajdują się również biogramy najważniejszych osób (architekci, właściciele, w tym też firmy, znani mieszkańcy), związanych z opisanymi lokalizacjami, plan miasta z historycznymi nazwami ulic z 1927 r. oraz źródła bibliograficzne. Cała strona posiada też wersję niemieckojęzyczną.
Projekt był realizowany przez 2 lata (2012, 2013 r.) i zawiera 135 punktów adresowych. Docelowo autorzy projektu zamierzali zinwentaryzować i opisać 500 budynków znajdujących się zarówno w centrum, jak i w dzielnicach miasta. Jak to zwykle bywa, władze miasta po wykorzystaniu projektu dla własnych celów wizerunkowych, utraciły zainteresowanie kontynuacją projektu.
Pomysłodawcami projektu byli Karolina i Piotr Jakoweńko z Fundacji Brama Cukermana. Ten ostatni odpowiadał też za design projektu. Kwerenda w archiwum, wybór materiału fotograficznego i opis obiektów to już praca Jacka Manieckiego i Marka Wojcika, który też wykonał współczesne zdjęcia obiektów.
Z dzisiejszej perspektywy akta te są nieocenionym i fascynującym źródłem wiedzy na temat powstawania miasta w okresie jego największego i najdynamiczniejszego rozwoju. Projekt biblioteki był próbą przyswojenia historii miasta obecnym mieszkańcom. Niemiecki do zakończenia II wojny światowej Bytom to miejsce specyficzne, gdzie historyczna ciągłość nie została zachowana – po wojnie miejsce autochtonów zajęli przesiedleńcy ze Lwowa, a następnie zamieszkali tu ludzie z całej Polski, przyjeżdżający do pracy w przemyśle ciężkim. Zarówno oni, jak ich dzieci i wnuki, nie poznali historii tego miasta.
Zasadniczym jednak celem, obok samej pracy historycznej i popularyzatorskiej, była z jednej strony inspiracja do rozmowy na temat stopniowo niszczejącego dziedzictwa, zainteresowanie nim władz miasta i zarządców nieruchomości, a z drugiej aktywizacja mieszkańców miasta (zarówno obecnych, jak i na emigracji) do współpracy przy tworzeniu biblioteki. Odzew przekroczył oczekiwania. Tylko w pierwszym miesiącu zanotowaliśmy 10.000 wejść na stronę, setki maili pod adresem kontaktowym i szeroki dopływ informacji, dalszych zapytań czy nawet prywatnych fotografii. Z kolei niektórzy zarządcy zaczęli wywieszać na klatkach kamienic specjalnie przygotowane dla nich tablice informacyjne dla mieszkańców. Projekt był też szeroko komentowany w prasie i innych mediach, np. http://kultura.wiara.pl/doc/1447276.Perly-Bytomia
Cyfrowa Biblioteka Bytomskiej Architektury była później podstawą dalszych projektów w Bytomiu i okolicznych miastach, skierowanych do mieszkańców i zmierzających do zwiększenia poziomu ich identyfikacji z ich miejscem zamieszkania: w latach 2014-2016 powstały akcje „Projektuj Knajfeld” i „Rozbark-Nikiszowiec” Fundacji Inicjatyw Lokalnych i dwa „Spacery historyczne” Inicjatywy ul. Mickiewicza. Każdy z nich gromadził od 50 do 100 uczestników podczas prezentacji lub spacerów. W 2016 r. we współpracy z Domem Pamięci Żydów Górnośląskich przy gliwickim muzeum wydano przewodnik opisujący lokalizacje związane ze społecznością żydowską w Gliwicach pt. „O miłości, życiu i śmierci. Opowieści o Żydach Gliwickich” (http://www.muzeum.gliwice.pl/o-milosci-zyciu-smierci-opowiesci-o-zydach-gliwickich/). Z kolei w roku bieżącym wyszła już książka o budynkach na rynku w Tarnowskich Górach i oraz na ukończeniu jest realizowany dla Miasta Ogrodów w Katowicach projekt opisania wszystkich kamienic znajdujących się przy u. Kościuszki. Wszystkie te działania mają swoje źródło w badaniach archiwalnych akt budowlanych z XIX i pierwszej połowy XX w.